alt səhifə bölüm 3
merhaba arkadaşlar, alt sayfa bölüm 3-te sizleri selamlıyorum ve konumuza başlayalım. bu günkü konumuz: talkback hakkında genel bilgiler ve android bilgileri.
konuya GİRİŞ
Görme engelli yardımcı teknolojiler birçok koldan gelişim göstermektedir. Son yıllarda teknolojinin fiziksel dokunma yöntemiyle kontrol edilebilirliği yerini dokunmatik arayüze bırakmaya başlamıştır. İşte değişen ve gelişen süreçte dokunmatik çözümlerden biri olarak android işletim sisteminin erişilebilirliği bu yazının temelini oluşturacaktır. Yazı kapsamında
*Android cihaz seçerken nelere dikkat edilmeli.
*Hangi android sistemler erişilebilir çözümlerle uyumludur.
*Android sistemlerde yer alan erişilebilirlik seçenekleri.
*Android sistemlerin sundukları nelerdir.
*Android işletim sistemi öncesi ve sonrasındaki gelişmeler nelerdir gibi temmeler üzerinden değerlendirmelere yer verilecektir.
ANDROID İŞLETİM SİSTEMİ ÖNCESİ DOKUNMATİK DENEYİM
Android öncesi dokunmatik deneyim ilk olarak ıos işletim sistemiyle beraberinde gelen voice over erişilebilirlik seçenekleriyle hayatımıza giren apple cihazlarıylasunulmuştur. Apple firmasının bünyesinde kendi sistem geliştiricileri tarafından üretilen ve işletim sistemiyle entegre gelişme gösteren voice-over ekran okuma ve diğer erişilebilirlik teknolojileri her engel grubuna hitap eden çözümleriyle kullanım kolaylığı sunmuştur. Bir, iki, üç, dört ve beş parmak hareketleriyle yönetilibilen cihazlar türk ve yabancı görme engelli kullanıcılar arasında yaygınlaşmıştır.
Dokunmatik değişimin ilk denemelerini aslında voice-over ile birlikte gelen apple cihazlardanda öncesine götürmek yanlış olmayacaktır. Nokia firmasının symbian 9.4, anna, bell kod adıyla anılan dokunmatik arayüzlü işletim sistemini barındıran mobil cihazlar için üretilen Talks&Zooms ve Mobile Speak ekran okuma yazılımlarının piyasaya sürülmesi, dokunmatik deneyim kazanımlarının ilk adımlarını oluşturmuştur. Geçmişten günümüze kadar süren dokunmatik sistemlerdeki artan ilgi ve teknolojinin fiziksel yönetilebilirlikten dokunmatik yönetibilirliğe doğru kayması, bu teknolojik modelin şuanki seviyesine gelmesini sağlamıştır.
Günümüzdeki yeni tip modele gelen kadar neler değişim göstermiştir. Bunları sırasıyla değinmek gerekir.
1.Görme engelli kullanıcılar için geliştirilen tek parmakla dokunma eylemlerinden çoklu dokunma yöntemine geçiş sağlanmıştır.
2.Dokuma sırasında bir uygulamayı veya kontrolü aktifleştirme işlemi çift dokunma ile yapılabilirliği sağlamıştır.
3.Dokunmatik arayüzü destekleyen erişilebilirlik uygulamaları cihaz içerisinde gelen ve her engel grubuna hitap edebilecek seçeneklerle gelmeye başlamıştır.
4.Dokunma yöntemiyle metin girişi yapma; parmağı basılı tutarak istenilen harfe gelme veya kaydırma hareketiyle istenilen harfe erişim sağlayabilme yöntemi getirilmiştir.
5.Dokunmatik sistemler güçlü donanımlarla beraber gelmeye ve görme engelli kullanıcıya daha verimli bir deneyim sağlamaya başlamıştır.
6.Cihaz ile ilgili durum bilgilerini öğrenmek gibi temel cihaz işlevleri kolayca yönetilebilir olmuştur.
7.Arama yapma, yanıtlama ve redetme gibi işlemler kolay gerçekleştirilebilir olmuştur.
8.El yazısı girme görme engelliler için mümkün olmuştur.
9.Navigasyon hizmetlerinin erişilebilirliği ve kalitesi görme engelliler için kullanılabilir olmuştur.
10.Üçüncü parti programları kurma, kaldırma ve oluşturmanın erişilebilirliği artmıştır.
11.Ekran okuma yazılımı tarafından algılanamayan yerlerin etiketlenmesi mümkün olmuştur.
Yukarıdaki gelişmeler ışığında ise günümüzde iki işletim sistemi görme engellilerce en çok tercih edilmektedir.
ANDROID İŞLETİM SİSTEMİ VE ERİŞİLEBİLİRLİK
Android işletim sistemi denildiği zaman ilk olarak akla gelen açık kaynak kodlu bir işletim sistemi olduğudur. Linux’un mobil sistemlerdeki uzantısı olarak şekillenen android işletim sistemi, özgür yazılım topluluğu tarafından geliştirilmiş ve Google tarafından sahiplenilmiştir. Günümüzde birçok marka ve modelde hayat bulan android taşıdığı ve getirdiği yeniliklerle özellikle görme engelli kullanıcılar için erişilebilir olmuştur.
Android işletim sisteminin erişilebilirliğine değinmişken, şunu dile getirmek gerekirki aşağıda yer alan üç versiyonda her engel grubu için anlam ifade ettiğini söyleyebiliriz.
*Android 4.1.2 Ice Cream Sandwitch.
*Android 4.2.2 Jelly Bean.
*Android 4.3 Jelly Bean.
Android işletim sisteminde genel olarak gelen erişilebilirlik seçenekleri üç başlıkta toplanmaktadır.Sırasıyla
*Görme engelli kullanıcılar.
*İşitme engelli kullanıcılar.
*Dokunma güçlüğü çeken kullanıcılar.
A.Görme engelli kullanıcılar için Talk Back
Android işletim sistemiyle birlikte gelen ve eyes-free ekibi tarafından geliştirilmektedir. Talk back android işletim sisteminde çalışan ekran okuma yazılımıdır. Birçok mobil cihazın içerisinde gelmektedir. Talk back programını kullanan bir görme engelli aşağıdaki işlemleri yapabilir.
*Arama yapma, yanıtlama ve reddetme.
*Android masaüstü simgeleri arasında gezme, yerini değiştirme ve kaldırma.
*Klasör oluşturma ve kaldırma.
**Metin girişi yapma ve düzenleme işlemleri.
*Metin okuma ve farklı düzeylerde okutma işlemleri.
*Cihaz durumunu öğrenme ve bildirim merkezinde yer alan bildirimleri takip etme işlemleri.
*E-Posta ve mesajlaşma işlemleri.
*Mobil sistem yazılımını güncelleme ve kurtarma işlemleri.
*Yazılım geliştirme ve düzenleme işlemleri.
*Üçüncü parti yazılım kurma ve kaldırma işlemleri.
*İnternete girme ve dolaşma işlemleri.
Görme engelli bireyin Talk Back ile yapabilecekleri yukarıdakilerlede sınırlı olmamaktadır. Cihaz ile gelen erişilebilirlik seçeneklerini düzenleme ve paylaşma işlemlerinide gerçekleştirebilmektedirler.
Talk Back ile gelen seçeneklerde şu şekildedir.
1.Konuşma ses düzeyi ayarı”Medya ses düzeyi ile birlikte ayarlanmaktadır.”
Bu ayarın içeriği medya ses düzeyinin %75, 50 ve 25 oranında değişiklik yapabileceğiniz ayarları içermektedir.
2.Ses tonu değişikliklerini kullan onay kutusu
Klavyede geri bildirim yaparken daha kalın veya ince olarak konuşmacı tarafından seslendirebilinmesini sağlar.
3.Klavye yankısı.
Bu ayarda her zaman söyle, sadece ekran klavyesini seslendir veya hiçbiri seçenekleri bulunmaktadır.
4.Ekran kapalıyken konuşma onay kutusu.
Onay kutusu işaretlendiğinde ekran kapalıyken konuşma gerçekleşmeyecektir.
5.Yakınlık sensörünü kullan onay kutusu.
Yakınlık sensörü onay kutusu işaretlendiğinde konuşma duraklatılması gibi işlemler yakınlık sensörüyle gerçekleşecektir. Bunun faydası özellikle görüşmeler sırasında devreye girmesiyle ekran okuyucunun konuşma sırasında bekleme moduna geçmesi için önemlidir.
6.Kesintisiz okumaya başlamak için telefonu sallayın.
Bu ayarın içerisinde hafif, çok hafif, hızlı gibi seçenekler yer almaktadır ve telefonu çalkalar gibi salladığınızda imleç en baştan aşağıya kadar okumaya başlayacaktır.
7.Arayan kimliğini söyle onay kutusu.
Gelen aramalarda telefon numaralarının ve kayıtlı kişilerin ekran okuyucu tarafından seslendirilip seslendirilmeyeceğinin ayarı yapılabilinir.
8.Diğer geri bildirim seçenekleri titreşimli ve sesli geri bildirim onay kutuları.
Ekrana dokunma esnasında sesli ve titreşimli geri bildirim yapılması ve yapılmaması ile ilgili ayarları içerir.
9.Konuşma sesine odaklan onay kutusu.
Cihazın diğer seslerini kısarak sadece konuşmacı sesini ön plana çıkarmasıyla ilgili ayarı aktifleştirir ve pasifleştirir.
10.Dokunarak keşfet onay kutusu.
Dokunarak keşfet onay kutusu işaretlendiğinde parmağınızın altındaki öğeler ve dolaşım sırasında karşınıza çıkan ayarlar daha kolay yapılabilir duruma gelecektir. Bu ayar muhakkak aktifleştirilmelidir.
11.Listeleri otomatik kaydır onay kutusu.
Liste öğelerinin tek parmak hareketiyle kolayca yukarıdan aşağıya kaydırılmasını kolaylaştırmaktadır. Kullanıma göre aktifleştirilebilinir. Aktifleştirilmediği taktirde iki parmakla aşağıdan yukarıya basılı tutarak sürükleme yapılmalıdır.
12.Dokunarak keşfet eğiticisini başlatma.
Dokunarak keşfetme eğiticisini başlatarak kolayca Talk back eğiticisini çalıştırabilirsiniz.
Bu eğitim programıyla Talk back temel ve ileri düzey hareketleri kullanmayı öğrenebilirsiniz.
13.Hareketleri yönet.
Talk back hareketlerini yöneterek istediğimiz eylemi çalıştırabilmemizi sağlayan bir iletişim dialoğu karşımıza çıkartmaktadır.
B.Azgören kullanıcılar için büyütme seçenekleri
Bu erişilebilirlik seçeneği altında metin boyutu ayarları, büyüteç ayarları, renk kontrast ve ters çevirme gibi farklı görme düzeyine hitap eden ayarlar bulunmaktadır.
C.İşitme engelli ve bedensel engelliler için ayarlar
Android işletim sisteminde görme engelli grubunun yanısıra işitme ve bedensel engelli kullanıcılar içinde ayarlara yer verilmiştir. İşitme engelliler için sağ ve sol kanala yönlendirme ayarı, işitme cihazıyla iletişim kurabilme, ses yüksekliği gibi ayarlar bulunmaktadır. Bedensel engelliler için ise dokunma güçlüğü çeken kullanıcılar içinde asistive touch adı verilen dokunma asistanı veya anahtarla dokunma gibi ayarlar bulunmaktadır.
ANDROID CİHAZ TERCİH EDERKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
Android işletim sistemiyle birlikte gelen en önemli imkan özelleştirilebilir olmasıdır. Bu mobil cihaz üreten firmalar için cazip bir imkan olsada, görme engelli kullanıcılar açısından önemli kriter nedenini teşkil eder. Günümüz mobil cihaz üreticileri android işletim sistemine kendi arayüzlerini entegre ettikleri gibi, ham Google işletim sistemiylede piyasada bulunmaktadırlar.
Peki mevcut model ve marka arasından seçim yaparken biz görme engelli kullanıcılar nelere dikkat etmelidir?
Bu sorunun cevabını aşağıda maddeleyelim.
*Tercih edilecek cihazın fiziksel özelliklerinin uygun olması:
Piyasada çeşitli fiziksel özellikler taşıyan çok fazla model ve marka bulunmaktadır. Bu mobil cihazlar arasında seçim yaparken tasarımsal özellikler bakımından;
1.Ana ekrana dönüş tuşu olmasına.
2.Ergonomik yapı bakımından kişinin el büyüklüğüne uygun model olmasına.
3.Ekran boyutunun 4.9 inch ve yukarı olması dokunmatik kontrol konusunda kolaylık sağlayacaktır.
4.Üzerinde bulunan fiziksel tuşların hissedilebilir olması, tuşa erişimi kolaylaştıracaktır.
*Tercih edilecek cihazın işletim sistemi ve arayüzü:
Cihaz işletim sistemi arayüzü ve versiyonu erişilebilirliği doğrudan etkileyen bir faktördür. Piyasada bulunan cihaz çeşitleri bakımından;
1.Android 4.1.2 Ice cream sandwitch.
2.Android 4.2.2 Jelly bean.
3.Android 4.3 Jelly bean işletim sistemli olanlar.
Ayrıca yazıyı hazırlarken test ettiğimiz ve kullanıcılardan gelen değerlendirmeler ışığında;
1.Touchvis arayüzünü taşıan (SAMSUNG Modelleri)
2.Ham Google arayüzüyle gelen modeller çok daha erişilebilirdir.
Bu aşamada önemli bir nokta erişilebilirlik kriterleri dikkate alınması temin edildiğinde birçok firma arayüzünü uygun hale getirebilir konumdadır.
*Tercih edilecek modelin taşıdığı teknik özellikler:
Erişilebilirlik seçeneklerinin ve birçok uygulamanın tepkimesinin akıcılığı cihazın taşıdığı konfigirasyonla doğrudan ilgilidir. Görme engelli bir birey içinde taşıdığı özelliklere göre tercih etme bir lüks değil, zorunluluktur.
Aşağıda belirteceğim niteliklere bağlı kalarak tercih yapılabilinir.
1.En az dört çekirdekli ve 1.5 Ghz saat hızında işlemcisi olması.
2.2 GB DDR3 Ram.
3.16 GB ve yukarı depolama kapasitesi.
Özellik tercihinde şu unutulmamalıdırki görme engelli birey sadece cihaz arayüzünü değil ek olarak yardımcı teknolojiyide devreye sokarak sistemi kullanacaktır. Böylesi bir kullanım ek işlemci gücü ve RAM ihtiyacı doğuracaktır.
TALK BACK HAREKETLERİ VE EKRAN OKUMA DENEYİMİ
Android işletim sistemiyle beraber gelen ve eyes-free ekibi tarafından geliştirilen Talk back ekran okuma yazılımı her geçen gün dahada ilerlemektedir. Talk back en verimli 4.1.2, 4.2.2 ve en son olarak 4.3 versiyonlu android işletim sistemlerinde çalışmaktadır. Talk back programını etkinleştirmek için cihaz ekran kilitleme ve kapatma tuşuna bastıktan sonra iki parmağınızı ekranda tutmanız etkinleştirmeniz için yeterli olacaktır.
Bu özelliğin ilk koşulu erişilebilirlik seçenekleri kısayolunu kapatma ekranında göster onay kutusunun işaretli olmasıdır.
Talk back ile görme engelli bireyler aşağıdaki parmak hareketleriyle cihazları kullanabilmektedirler.
1.Tek parmak sağa ve sola kaydırma hareketi:
Bu hareket ekranın cihaz dikey konumdayken veya yatay konumdayken tek düzlemde ekranın üzerinden toz temizleme hareketi gibi parmağınızı sağa ve sola kaydırma şeklinde gerçekleştirilir. Bu hareketle ana ekranda, liste öğelerinde ve metin okurken bir önceki ve bir sonraki noktaya imleci taşımaktadır.
2.Tek parmakla yukarı ve aşağıya kaydırma hareketi:
Bu harekette ekran dikey ve düşey pozisyondayken parmağınızla toz temizler gibi yaparak kaydırma şeklindedir. Yukarıdaki işlemleri gerçekleştirmek için bu hareket alternatif olarak kullanılabilir.
3.İki parmakla sağdan sola veya soldan sağa kaydırma hareketi:
Ekranda yer alan sayfalar arasında geçiş için kullanılır. İki parmağınızı birarada tutarak sağdan sola veya soldan sağa kaydırma hareketini ifade etmektedir.
4.Tek parmakla çift dokunma hareketi:
Ana ekranda bir öğeyi etkinleştirme, taşıma veya silme işlemleri tek parmak hareketiyle gerçekleştirilebilir.
*Bir öğyei etkinleştirmek için iki kere ekrana dokunma hareketi.
*Bir öğeyi taşımak için iki kere dokunma ve ikinci dokunma anında parmağı basılı tutma hareketi.
5.Ekranda aşağıya doğru ve sağa doğru “L harfi”çizme hareketi:
Bu hareketle çeşitli durumlara özel menü açılır. Açılan menü arasından ekranda dairesel olarak seçenekler arasında dolaşabilirsiniz.
Android 4.3 ile birlikte çalışan etiketsiz düğmelerin etiketlenmesine imkan tanıyan özel etiketleme seçeneğide burada yer almaktadır.
6.Yukarıya doğru ve sağa kaydırma “ters L çizme”:
Ekranda ters L çizme hareketi olarak ifade edebileceğimiz önce yukarıya sonrada sağa kaydırma hareketi çeşitli okuma ayrıntı düzeyelerinin yer aldığı bir menü açar ve dairesel şekilde seçenekler dolaşılabilir.
7.İki parmakla yukarıdan aşağıya kaydırma hareketi:
Android işletim sisteminde bildirim merkezine ulaşma ve bir metin bloğunun aşağıya doğru sürekli okunmasını sağlar.
SONUÇ
Görülüyorki biz görm engelli kullanıcılar için alternatifler hızla artmaktadır. Bir tarafta apple voice-over seçenekleri diğer bir tarafta android işletim sisteminin erişilebilirliği hızla ilerlemektedir. Burada biz kullanıcılar açısından sevindirici durum tek bir sisteme bağlı kalmamamızdır.